فضاهای آموزشی به دلیل محدودیت‌های خاص خود برای خشک و بی‌روح شدن مستعد است اما باید تمام تلاش‌ها را به کار گرفت تا از وقوع این حادثه جلوگیری کرد. اهمیت دادن به فضاهای آموزشی و رعایت اصول و استانداردهای مربوط به آن در طراحی این مراکز منجر به خلق محیطی متناسب با خواسته‌های روانی دانش‌آموزان و درنتیجه جامعه می‌گردد)اسکندری،1386).

ریشه علاقه هر دانش‌آموز به آموختن در مدرسه و قرار گرفتن در محیط آموزشی شکل می‌گیرد و در صورت ناهماهنگ بودن محیط با انتظارات فرد حس دافعه و عدم علاقه به یادگیری در فراگیر شکل می‌گیرد. شکل و چیدمان رده‌ها، رنگ، نور و تهویه، امکانات آموزشی، دکوراسیون داخلی و همه و همه در آموزش پذیری و ایجاد علاقه و رغبت در دانش‌آموزان مؤثر است. در حال حاضر کمتر ساختمان آموزشی را می‌توان دید که دارای تمام اسلوب‌ها و استانداردها باشد اما امید می‌رود در ساخت بناهای جدید آموزشی این استانداردها رعایت گردد.

1- شخصیت : مطالعات نشان می‌دهد که ابعاد شخصیت افراد بر شادمانی آن‌ها تأثیر دارد. دو بُعد شخصیت (درون‌گرایی و برونگرایی) ازنظر برخی کارشناسان، از اهمیت بیشتری برخوردار‌است.دنیو و کوپر (1998) و آرجیل، مارتین و لو(1995) در مطالعات مختلف، همبستگی درون‌گرایی، برونگرایی و شادی را 22% و 45% گزارش کردند. کاستا، مک کرا و نوریس (1987) نیز با انجام یک پژوهش طولی گزارش کردند که برونگرایی می‌تواند وجود عاطفه مثبت و شادیِ 17 سال بعدِ فرد را پیش‌بینی کند. ارتباط شادی و برونگرایی آن‌قدر مسلّم و قوی است که برخی صاحب‌نظران، ارتباط برونگرایی و شادمانی را با ارائه فرضی وجود ژن شادمانی توضیح می‌دهند(.(Lupri & Freideres, 1999

2-عزت‌نفس: از عواملی است که بر میزان شادمانی افراد تأثیر زیادی دارد. وارت (2001) عزت‌نفس را اساسی‌ترین عامل شادی می‌داند و ویلسون 15(1967) گزارش کرده که عزت‌نفس یکی از مهم‌ترین پیش‌بینی کننده‌های شادی است. تأثیر این عوامل در شادمانی به‌قدری زیاد است که آرجیل (2001) به‌عنوان یکی از صاحب‌نظران روانشناسی شادی، آن را جزء جدایی‌ناپذیر شادی می‌داند.

3- سرمایه اجتماعی: ریچاردز (2000) سرمایه اجتماعی یا همبستگی را چگونگی شبکة روابط اجتماعی، دوستی ها، احساس کنترل شخصی و اعتماد اجتماعی می‌داند. به اعتقاد او، سرمایه اجتماعی بیش از سرمایه انسانی(سطح تحصیلات، درآمد، موقعیت اجتماعی و.) بر میزان شادمانی افراد جامعه تأثیر می گذارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند افرادی که ازنظر روابط اجتماعی، مهارت بیشتری دارند و بهتر می‌توانند با مردم رابطه برقرار کنند، شادتر از افرادی هستند که ازنظر مالی غنی ترند، ولی روابط اجتماعی مطلوبی ندارند.(میر شاه جعفری و همکاران، 1381)

4-  فعالیت‌های اوقات فراغت: فعالیت‌های اوقات فراغت منبع بسیار خوبی برای ایجاد شادمانی هستند. بندورا  (1977) شادی‌بخش بودن فعالیت‌های اوقات فراغت را این‌گونه تفسیر می‌کند که وقتی افراد به این نوع فعالیت‌ها می‌پردازند، در حال انجام کاری هستند که می‌توانند آن را به‌خوبی انجام دهند یا لااقل تصوّر می‌کنند که توانایی انجام آن رادارند. بنابراین، سعی می‌کنند هر چه بیشتر به این فعالیت‌ها بپردازند و درنهایت، بر میزان شادی در آن‌ها افزوده خواهد شد.

یکی از فعالیت‌های اوقات فراغت موسیقی» است. مریام (1964) نقش‌هایی را برای موسیقی قائل است؛ ازجمله اینکه در ابراز احساسات، تأیید و تصدیق اجتماعی و آیین‌های مذهبی، موسیقی می‌تواند در انسان احساس آرامش ایجاد کند و خستگی و اضطراب را کاهش دهد.(Argyle, 1998))یکی دیگر از فعالیت‌های اوقات فراغت که باعث شادمانی فرد می‌شود، ورزش است. ورزش به دلیل سرعت بخشیدن به فعالیت دستگاه گردش خون و دستگاه تنفس، عضلات را تقویت می‌کند و فرد به دنبال تقویت جسمانی، احساس بهتری می‌یابد. به نظر بیدل و موتریه20 (1996)، ورزش علاوه بر کاهش افسردگی و اضطراب، عزت‌نفس را در فرد تقویت می‌کند و موجب افزایش شادی او می‌شود.

5- وضعیت اقتصادی و رضایت شغلی: به نظر می‌رسد شادمانی انسان با افزایش ثروت افزایش می‌یابد و کاهش ثروت، شادی را می‌کاهد. داینر و لوکاس21 (1999) چنین گزارش کرده‌اند که مردم کشورهای ثروتمند از مردم کشورهای فقیر شادترند؛ اما مایرز (2000) بیان می‌کند که بین سطح درآمد و شادی در میان مردم همبستگی ضعیفی وجود دارد.

آرجیل (1998) معتقد است بین درآمد و شادمانی، ارتباط مثبت وجود دارد؛ اما این ارتباط در بین اقشار کم‌درآمد بیشتر است؛ یعنی درآمد تااندازه‌ای نیازهای مادی افراد را برطرف می‌کند و بر شادمانی تأثیر دارد، ولی درآمد بیش‌ازحد موردنیاز، شادمانی را افزایش نمی‌دهد. سی کزنت می هالی (1997) در رابطه بااینکه چرا پول به‌تنهایی شادی نمی‌آورد، معتقد است شاید ثروت برای زندگی مفید باشد، اما انسان نیازهای دیگری نیز دارد که نمی‌توان آن‌ها را با پول خرید. باید توجه داشت که وجود بیکاری در جامعه، حتی برای انسان‌هایی که به کار اشتغال دارند نیز استرس‌آور و شادمانی زدا هست. بلنچ فلور (1991) یکی از دلایل این امر را ترس از بیکار شدن می‌داند.

6- سلامت: سلامت و شادمانی با یکدیگر در ارتباط‌اند. سالوی، راتمن، دتولر ، دولر و استوارد (2000) معتقدند که عواطف مثبت به‌خصوص شادی، فعالیت‌های قلبی- عروقی و سیستم ایمنی بدن را بهبود می‌بخشد. پنین کس (2000) در پژوهشی نشان داد هیجان‌های مثبت می‌تواند افراد را در مقابل عوامل استرس‌زا محافظت کند و خطر مرگ را کاهش دهد.

7- وضعیت تأهل: شادمانی بزرگسالان ارتباط زیادی با وضعیت تأهل دارد. داینر و لوکاس(1999) معتقدند که افراد متأهل نسبت به کسانی که هرگز ازدواج‌نکرده‌اند یا جداشده‌اند یا همسر خود را ازدست‌داده‌اند، بیشتر احساس شادی و شادمانی می‌کنند.

8- اعتقادات مذهبی: یکی از عوامل مؤثر در ایجاد شادمانی، ایمان مذهبی است. ازآنجاکه فردِ باایمان دارای ارتباط و اعتقادات معنوی است، لذا کمتر احساس رهاشدگی، پوچی و تنهایی می‌کند. روانشناسان معروفی ازجمله: جیمز(1985)، آلپورت(1950) و یونگ(1969) به نقش و تأثیر مذهب بر زندگی افراد پرداخته‌اند و آن را مهم می‌دانند(رجایی و همکاران، 1388). پارگامنت و ماهونی (2002) مهم‌ترین عامل در شادمانی روان‌شناختی را انتخاب داوطلبانه مذهب می‌دانند.

همچنین بسیاری از پژوهش‌ها از رابطه دین با عواطف مثبت و شادی در زندگی حکایت دارند. مایرز (2000) در بررسی خود به این نتیجه رسید که افراد معنوی‌تر از شادی بیشتری برخوردارند. سلیگمن (2000) اظهار می‌دارد افرادی که امور مذهبی را به‌جا می‌آورند، شادتر از سایر اشخاص هستند. به‌طورکلی، بسیاری از نظریه‌پردازان، راه رسیدن به شادکامی و خوشبختی روان‌شناختی را در پرتو توجه به ارزش‌ها و هدف‌های معنوی، نیازهای بنیادی، معنادار بودن و هدفمندی زندگی، عشق و علایق دینی و الهی می‌دانند.(Reiss, 2001; Ryan & Deci, 2000; Myers, 2000)

مزیدی و استوار (2006) نیز در بررسی اثر دین اسلام بر سلامت روانی جوانان ایرانی، تأثیر معنادار این دین را بر کاهش نشانه‌های مرضی و جسمانی گزارش کرده‌اند. پژوهش‌های ازهارت و دراپ (1994) نیز تأثیرات مثبت دخالت دین را در معالجه بیماران مسلمانی که دچار اختلال‌های ناشی از اضطراب بودند، نشان داده است.

اسلام که دین فطرت و طبیعت است نیز پیوسته مریدان خود را به شادی‌های مثبت و سازنده دعوت می‌کند. در دستورات آسمانی دین اسلام نکته‌های ارزشمندی در خصوص ایجاد شادی و نشاط آمده است. این شادی گاهی برای خود آدمی است و زمانی برای دیگران. این‌همه ثواب که برای تبسّم زدن بر دیگران ذکرشده و سفارش‌هایی که برای پوشیدن لباس‌های شاد و استعمال بوی خوش، دیدار با دوستان، نظافت و پاکیزگی، مسافرت و تفریح، حضور در طبیعت، زدودن کینه و حسد از دل و شوخ‌طبعی و مزاح و. مطرح‌شده است، همه برای ایجاد شادی و راندن غم و اندوه از دل مؤمنان است.(طریقه دار، 1380، ص 20)این موضوعات، مکرراً درآیات و احادیث مورد تأکید قرارگرفته است که در ذیل به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند: السرور یبسط النفس و یثیرو النشاط»؛ شادمانی باعث انبساط روح و برانگیختن وجد و نشاط است.(محمدی ری‌شهری، 1362، ص 2449)امام رضا(ع) می‌فرمایند: کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت باشد: ساعتی برای عبادت و خلوت، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران و ساعتی را هم به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و در مسرّت و شادیِ ساعات تفریح، نیروی انجام وظایف اوقات دیگر را تأمین کنید(مجلسی، 1403، ج17، ص 321، روایت سوم). در این حدیث علاوه بر اهمیت دادن به شادی و سرور، به تأمین معاش یا کار و اوقات فراغت و روابط اجتماعی هم اشاره‌شده است که از عوامل موثّر بر شادمانی هستند.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: هیچ مؤمنی نیست که در او شوخ‌طبعی نباشد. شوخ‌طبعی بخشی از حُسن خُلق است(کلینی، 1413، ص 633) یا می‌فرمایند: هر که به چهره برادر خود لبخند بزند، این لبخند برای او حسنه‌ای باشد.حضرت علی(ع) نیز می‌فرمایند: این دل‌ها همانند بدن‌ها، خسته و افسرده می‌شوند و نیاز به استراحت دارند. در این حال، نکته‌های زیبا و نشاط‌انگیزی برای آن‌ها انتخاب کنید»(شیروانی، 1383) و نیز فرموده‌اند: کسی که شادی‌اش کم باشد،آسایش او در مردن است.

  جاده نشاط و شادابی یکی از موثر ترین راه ها برای افزایش بهداشت روانی در جامعه است مدرسه به‌عنوان یک نهاد می‌تواند با بوجود آوردن زمینه ها و برنامه‌هایی باعث هرچه شاداب کردن جامعه شود. اگر در مدرسه شوق زندگی کردن بوجود آید خود به خود اثرگذار بر جامعه خواهد بود. انسان های شاد زندگی خود را تحت کنترل دارند مسئولیت پذیرند ، هدفمند هستند، دید مثبت به زندگی دارند. آینده نگر و امیدوارند و در مقابل مشکلات و سختی ها از پای نمی نشینند، قرآن دین اسلام را دین شادی معرفی نموده و مهم‌ترین عوامل شادی را محبوبیت ، مقبولیت و موفقیت ، ایمان، هویت ملی و فرهنگی، خلاقیت عارفانه و حل مسئله ذکر کرده است. روانشناسان شادی و شور و نشاط را محرک برای عمل می‌دانند و جامعه شناسان جامعه شاد را جامعه موفق می‌دانند . عواملی که می‌تواند باعث گسترش شادی شود در ابتدا خانواده است و سپس دیگر نهادها همچون مدرسه و نهادهای فرهنگی مذهبی می‌باشند که هر کدام به نوبه خود وظایفی دارند که در این مقاله سعی شده با توجه به تحقیقات انجام‌شده در این زمینه پیشنهادات کاربردی جهت ایجاد شور و نشاط در مدرسه ارائه گردد. رسالت بزرگ مدرسه تربیت شهروندانی بالغ، رشید، خودکارآمد، ساعی، نوع دوست و امیدوار به آینده وپرانرژی است. طبیعی است که آماده سازی محیط آموزشی مهم ترین بستر رسیدن به این وظیفه سازمانی وتربیتی است. محیطی که شامل تهیه محتوی آموزشی کاربردی، متناسب با استعدادها وذائقه دانش‌آموز، بکارگیری نیروی انسانی پرانرژی، فضای فیزیکی مناسب و برنامه عملیاتی منعطف ونهایتا با جدیت وپیگیری اجرا شود.

     شناخت، عاطفه و رفتار عناصر اصلی و تفکیک ناپذیر در فرایند یادگیری هستند، هر برنامه آموزشی وتربیتی که قرار است در محیط مدرسه اجراء شود اگر جای یکی از این عناصر در آن خالی باشد ما شاهد رشد های تک ساحتی وسرطانی خواهیم بود. که ممکن است در یک زمینه توانایی وخاصیتی داشته باشد لیکن ما شهروندی کامل تربیت نکردیم. مثلا ما ماده به نام آب می خواهیم. که ترکیبی از عناصر اکسیژن وهیدروژن است. اگر ما به مردم میلیون ها متر مکعب اکسیژن یا هیدروژن تحویل دهیم، اگر چه هر دو ارزشمند هستند لیکن نیاز به آب آن‌ها را برآورده نکردیم وهنوز تشنه باقی مانده اند. تمامی برنامه‌های تعلیم وتربیت باید در آن ها هم زمان عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری توام دیده شود. امید است مطالعه مقالات زیر بتواند نگاهی نو در مدیران ومربیان تعلیم وتربیت ایجاد کند. برای این محیط ها ی آموزشی ما شاداب و بانشاط باشد در گام اول باید تعریف درستی از شاد بودن و شاد زیستن و نشاط داشته باشیم تا هر حرکت و برنامه ای را نماد و سمبل بانشاطی یا بی‌نشاطی تلقی نکنیم. اگر حرمت وارزشمندی دانش‌آموزان با برنامه‌های که متناسب با توانایی ورغبت اوست اجراء شود اوبانشاط خواهد بود. اگر استرس ناشی از کاسبان تهیه کننده محتوی آموزشی از مدارس جمع شود یاس وناامیدی از محیط آموزشی رخت برخواهد بست. اگر مدیران ومعلمان ابزار کسب ثروت سودجویان و آلت دست اولیاء نگران قرار نگیرند مدرسه شاداب خواهد شد؛ اگر حافظه پروری و حفظ چند تا فرمول از اهداف مدرسه حذف شود مدرسه جذاب خواهد شد. اگر فرهنگ قناعت به‌جای تشنگی ومال اندوزی وتنوع طلبی، تبعیت از مد آموزش(شناخت، عاطفه و رفتار) داده شود دانش‌آموزان مسرور و پر انرژی خواهند بود.